Οι start up επιχειρήσεις θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε να βγει η Ελλάδα από την κρίση. Μάλιστα, το καλό είναι πως πρόκειται για μια βιομηχανία η οποία μπορεί να αναπτυχθεί πολύ σύντομα, εκτιμά ο Rafi Nave, Διευθυντής του Technion-wide Entrepreneurship Center. Στη συνέντευξή του στο Capital.gr ο κ. Nave χαρακτηρίζει το Ισραήλ "High Tech Εθνος" και αποκαλύπτει πως ο τομέας της υψηλής τεχνολογίας κατάφερε να απογειώσει την οικονομία της χώρας σε διάστημα 25 ετών.
Συνέντευξη στην Μαρίση Μπαλιούση
- Κύριε Nave, το Ισραήλ έχει μετατραπεί σε κοιτίδα νεοφυών επιχειρήσεων. Θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν πως δικαίως του αποδίδεται ο τίτλος του «έθνους των startups».
Προσωπικά θα προτιμούσα τον τίτλο του High Tech Έθνους. Ναι μεν οι start up επιχειρήσεις αποτελούν ένα ενδιαφέρον φαινόμενο, η ανάπτυξή τους όμως οφείλεται κυρίως στη βιομηχανία της υψηλής τεχνολογίας.
- Είναι μία κατάκτηση που θα πρέπει να σας κάνει υπερήφανους. Ωστόσο, χρειάστηκε να διανύσετε μία μεγάλη διαδρομή για να φτάσετε ως εκεί.
Όλα ξεκίνησαν πριν από 25 χρόνια. Και η πορεία μας αντικατοπτρίζεται στην οικονομία μας. Τότε, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Ισραήλ ήταν μεταξύ 15.000 – 17.000 δολάρια. Και για πολλά χρόνια ούτε καν μπορούσαμε να διανοηθούμε ότι θα υπερβεί τις 20.000 δολ. Κι όμως, σήμερα, 25 χρόνια μετά, το κατά κεφαλή ΑΕΠ έχει υπερδιπλασιαστεί και σύμφωνα με επίσημα στοιχεία (όπως του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, της Παγκόσμιας Τράπεζας κτλ) κυμαίνεται μεταξύ 36.000 – 40.000 δολάρια. Οι επιδράσεις λοιπόν στην οικονομία μας ήταν εντυπωσιακές.
Το μυστικό λοιπόν κρύβεται στην high tech βιομηχανία;
Η high tech βιομηχανία, η οποία σημειωτέον ήταν σχεδόν ανύπαρκτη στο Ισραήλ πριν από 25 χρόνια, συμβάλλει σήμερα στο 50% της οικονομίας μας. Και δεν είναι μόνο οι επιδράσεις που έχει στην οικονομία και ως εκ τούτου στην ποιότητα της ζωής μας. Είναι οι επιδράσεις που υπάρχουν και σε άλλους τομείς. Όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι ο αριθμός των πατεντών ανά κεφαλή είναι ο υψηλότερος στον κόσμο. Καθώς επίσης και το γεγονός ότι ο αριθμός των ισραηλινών επιχειρήσεων που είναι εισηγμένες στο Nasdaq είναι ο τρίτος στον κόσμο (μετά τις ΗΠΑ και τον Καναδά). Από κάθε άποψη λοιπόν μιλάμε για αξιοσημείωτες επιδόσεις.
- Θα μπορούσατε να κάνετε μια μικρή ανασκόπηση της 25ετούς αυτής πορείας σας και να περιγράψετε τα στοιχεία εκείνα που σας βοήθησαν να καταγράψετε αυτές τις επιδόσεις και να μιλάμε σήμερα ακόμη και για ένα «τεχνολογικό θαύμα».
Πρώτα απ΄ όλα έχει σχέση με τον χαρακτήρα μας. Γενικότερα μιλώντας, από μικρή ηλικία μας νουθετούν ώστε να έχουμε ισχυρή άποψη και να πιστεύουμε στους εαυτούς μας. Ανεξαρτήτως αν πρόκειται για μια συμπεριφορά η οποία ενδέχεται να αποβεί προβληματική απέναντι στις αρχές για παράδειγμα, ή μπορεί οι γονείς να δυσκολεύονται να ελέγξουν τα παιδιά τους ή οι δάσκαλοι να θέσουν υπό έλεγχο την τάξη ή ακόμη και οι εργοδότες μπορεί να έχουν πρόβλημα όσον αφορά τους υφισταμένους τους. Επιπλέον, δυσκολευόμαστε να δεχτούμε το «όχι» ως απάντηση με την έννοια ότι αν πιστεύουμε σε κάτι πάρα πολύ θα βρούμε τον τρόπο να το κάνουμε. Και τρίτον, επίσης χαρακτηριστικό του τρόπου σκέψης μας ως λαού, είναι το γεγονός ότι δεν φοβόμαστε την αποτυχία. Ο συνδυασμός των τριών προαναφερθέντων στοιχείων είναι συμβατός με τον τομέα της υψηλής τεχνολογίας για τον οποίο είναι απαραίτητη η καινοτομία, η τόλμη και βέβαια η πρωτοβουλία.
Πέραν των άλλων όμως, ένα ακόμη στοιχείο που μας βοηθά είναι το πνεύμα ομαδικότητας που μας διέπει ως λαό. Οι Ισραηλινοί στα 18 τους κατατάσσονται στο στρατό όπου μένουν για τρία χρόνια. Αυτό το διάστημα συναναστρέφονται και συμβιώνουν με ανθρώπους που μέχρι τότε τους ήταν άγνωστοι. Έτσι, το πνεύμα ομαδικότητας γίνεται ουσιαστικά δεύτερη φύση τους. Επιπλέον, οι καλύτεροι από αυτούς στην ηλικία των 20 ετών εκπαιδεύονται για αξιωματικοί με αποτέλεσμα να αποκτούν εμπειρία σε θέματα ηγεσίας και management. Καλούνται να πάρουν αποφάσεις οι οποίες μερικές φορές είναι ζωής ή θανάτου, έρχονται αντιμέτωποι με δύσκολες καταστάσεις. Σαν αποτέλεσμα αποκτούν εμπειρία σε πολύ μικρή ηλικία και πολύ συχνά εταιρείες που αναζητούν στελέχη για να ηγηθούν ή να διοικήσουν μια εταιρεία έχουν έτοιμη μια δεξαμενή ανθρώπων.
- Λέτε, λοιπόν, ότι η νοοτροπία των Ισραηλινών ήταν ένας από τους παράγοντες που δημιούργησαν συμβατότητα μεταξύ της ανάγκης για προηγμένη τεχνολογία και της ισραηλινής φιλοδοξίας.
Αυτό συν ακόμη ένας παράγοντας: ορισμένοι λένε πως είναι θέμα τύχης άλλοι λένε πως είναι θέλημα θεού. Θα σας πάω και πάλι πίσω 25 χρόνια, στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Σε διάστημα πέντε ετών, μεταξύ 1990 – 1995, περίπου 1.000.000 Εβραίοι από τη Σοβιετική Ένωση μετανάστευσαν στο Ισραήλ. Περίπου 100.000 από αυτούς ήταν είτε μηχανικοί είτε επιστήμονες. Με άλλα λόγια, υπήρξε μεγάλη εισροή ταλέντου και δυνατοτήτων που αρχικά δεν ξέραμε πώς να εκμεταλλευτούμε. Τότε κάποιος σκέφτηκε την καινοτόμο για την εποχή ιδέα που σήμερα ονομάζουμε κέντρα καινοτομίας – εκκολαπτήρια (incubators). Σε κάθε incubator λειτουργούσαν 10 – 15 ομάδες η κάθε μια εκ των οποίων αποτελούνταν από 2-3 μηχανικούς και επιστήμονες που είχαν έρθει από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Βέβαια από τις 1.000 εταιρείες που δημιουργήθηκαν το 99% απέτυχε. Μπορεί να μην υπήρχε εμπορική επιτυχία, αλλά το θέμα είναι πως τέθηκαν οι βάσεις και η υποδομή.
Στη συνέχεια, το 1995 ήρθε στη ζωή μας το διαδίκτυο. Μπορεί σήμερα να είναι κάτι το οποίο θεωρούμε ως δεδομένο, την εποχή εκείνη όμως ήταν ένα θαύμα. Με το πάτημα ενός μόνο κουμπιού έφτανες μέσω διαδικτύου στην άλλη άκρη του κόσμου. Κι όμως, στην αρχή κανείς στον κόσμο δεν ήξερε πώς να το εκμεταλλευτεί. Πώς να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητές του. Γύρω στο 1995 μια ομάδα φοιτητών στο Ισραήλ πραγματοποίησε μια εφεύρεση την οποία ανέπτυξε σε διάστημα 6 μηνών και στο επόμενο εξάμηνο κατάφερε να έχει 20 εκατ. χρήστες, για να έρθει στη συνέχεια η AOL και να την αγοράσει για 400 εκατ. δολ.
- Αναφέρεστε στο ICQ, την εξαιρετικά επιτυχημένη διαδικτυακή υπηρεσία μηνυμάτων.
Ναι. Την εποχή εκείνη η επιτυχία του ήταν κάτι το μοναδικό. Η είδηση ήταν στα πρωτοσέλιδα όλων των ισραηλινών εφημερίδων για μια εβδομάδα. Και τότε άρχισαν να ξεπηδούν εταιρείες σαν τα μανιτάρια. Τυπικό χαρακτηριστικό των Ισραηλινών είναι άλλωστε η σκέψη «αν μπορεί να το κάνει αυτός μπορώ να το κάνω κι εγώ». Τα κεφάλαια δεν ήταν θέμα. Αν έχεις μια καλή ιδέα, τότε το να αντλήσεις χρήματα δεν αποτελεί πρόβλημα. Η αλήθεια είναι πως οι περισσότερες από αυτές τις εταιρείες απέτυχαν. Αλλά όπως ήδη σας ανέφερα αν κάποιος στο Ισραήλ αποτύχει δεν το βάζει κάτω. Προσπαθεί ξανά και ξανά. Δημιουργήθηκε λοιπόν μια τάση, κάτι σαν εθνικό μας σπορ. Έφτιαχναν τις εταιρείες τους, με την ελπίδα ότι θα γινόντουσαν μεγάλες ή κάποιος θα τους εξαγόραζε κτλ.
Υπήρξε λοιπόν μια σύμπνοια μεταξύ της δημιουργικότητας και της τόλμης των Ισραηλινών και της ανάγκης και της δίψας που υπήρχε στον κόσμο για εφαρμογές του διαδικτύου. Κάτι το οποίο συνεχίζει και σήμερα βέβαια να υφίσταται και που δεν έχει περιοριστεί μόνο στο διαδίκτυο. Αρκεί να σκεφτείτε ότι στα τέλη του 1990 τα κεφάλαια που δόθηκαν από venture capitals στο Ισραήλ ήταν περισσότερα από τα κεφάλαια που δόθηκαν σε όλη την Ευρώπη.
Η φήμη λοιπόν που δημιούργησαν οι Ισραηλινοί στον τομέα της καινοτομίας είχε ως αποτέλεσμα σήμερα πάνω από 200 πολυεθνικές εταιρείες να έχουν κέντρα Έρευνας και Ανάπτυξης στη χώρα.
- Άρα η μεγάλη προσέλευση των πολυεθνικών που έφεραν «ζεστό» χρήμα και τεχνολογική ανάταση στη χώρα τοποθετείται στα τέλη της δεκαετίας του 1990;
Σε γενικές γραμμές θα έλεγα ναι. Ωστόσο, είχε διαμορφωθεί μια τάση αρκετά χρόνια πριν. Είχα την τύχη να είμαι ένας από του τέσσερις πρώτους εργαζόμενους της Intel όταν ήρθε στο Ισραήλ το 1974. Ο λόγος που επεκτάθηκε εκεί οφείλεται στο γεγονός ότι πίστευε πως στην περιοχή υπήρχαν πολύ καλοί μηχανικοί. Το ίδιο ισχύει και για την IBM, την Motorola αλλά και άλλες. Η πλειονότητα των πολυεθνικών όμως, όπως η Microsoft, η Google, η Apple, η Facebook, η Cisco κ.ά. ήρθαν με το «κύμα» που δημιούργησε το ρεύμα των start ups. Άλλες δημιούργησαν τις δικές τους εταιρείες, άλλες εξαγόρασαν υπάρχουσες, όπως για παράδειγμα η Cisco που εξαγόρασε την NDS την οποία και την μετονόμασε σε Cisco Israel.
- Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις τείνουν να πραγματοποιούν υψηλές δαπάνες Έρευνας και Ανάπτυξης, αναμορφώνοντας τις παραγωγικές βάσεις μιας οικονομίας μέσω της διάδοσης της τεχνολογίας. Τι αντίκτυπο θεωρείτε πως είχε η έλευση πολυεθνικών στη δική σας οικονομία;
Ο αντίκτυπος είναι τεράστιος. Περίπου το 40% του κλάδου της υψηλής τεχνολογίας στο Ισραήλ προέρχεται από τις πολυεθνικές που έχουν παρουσία εκεί. Η Intel για παράδειγμα απασχολεί περίπου 8.000 εργαζόμενους, έχει περίπου διπλάσιο αριθμό εργολάβων και εξάγει περίπου 4 δισ. δολ. Αποτελεί τον μεγαλύτερο εξαγωγέα της χώρας.
- Είπατε πως «παρακινείτε» τους επιχειρηματίες να αποτυγχάνουν. Στην Ελλάδα η εικόνα είναι κάπως διαφορετική. Εάν κάποιος αποτύχει επιχειρηματικά, είναι πιθανό να μην έχει δεύτερη ευκαιρία...
Κακώς. Προσωπικά προτιμώ να συνεργαστώ με κάποιον που έχει αποτύχει 5 φορές παρά με κάποιον που δεν έχει προσπαθήσει ποτέ. Γιατί αυτός που έχει αποτύχει γνωρίζει πλέον τι δεν πρέπει να κάνει. Τι πρέπει να αποφύγει. Σίγουρα πρέπει να εξετάζουμε τις λεπτομέρειες και να μιλάμε για «υπολογισμένο κίνδυνο». Ξέρουμε όμως τα στατιστικά: μια στις 20 προσπάθειες είναι επιτυχημένη. Παρ’ όλα αυτά ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να προσπαθούν ξανά και ξανά με την ελπίδα ότι στο τέλος θα τα καταφέρουν.
- Σας άκουσα να λέτε πως η εύρεση κεφαλαίων δεν αποτελεί πρόβλημα. Στην Ελλάδα, ωστόσο, η χρηματοδότηση φαίνεται να είναι το «άλφα και το ωμέγα» για την προώθηση μιας ιδέας.
Ο κόσμος είναι ένα μικρό χωριό. Σήμερα μιλάμε για την παγκόσμια οικονομία. Και αν κάποιος έχει μια καλή ιδέα –και να σημειώσω εδώ πως έχει δει νέες εταιρείες στην Ελλάδα οι οποίες εκτιμώ πως θα επιτύχουν- τότε θα μπορέσει να έχει πρόσβαση στα κεφάλαια που χρειάζεται. Θα πρέπει λοιπόν να κοιτάει κανείς πέρα από τα σύνορά του, να κοιτάζει στην Αμερική, στην υπόλοιπη Ευρώπη, στην Ασία. Αν λοιπόν κάποιος έχει μια «καλή» ιδέα, τότε πιστεύω ότι δεν θα έχει πρόβλημα να βρει τα κεφάλαια που χρειάζεται ακόμη και αν είναι στην Ελλάδα: είτε απευθυνθεί σε venture capitals, είτε μέσω επιχορηγήσεων, η εύρεση κεφαλαίων δεν θα αποτελέσει πρόβλημα.
- Ποια θα ήταν λοιπόν η συμβουλή σας προς έναν νέο επιχειρηματία ο οποίος δυσκολεύεται να βρει τους πόρους εκείνους που θα δώσουν σάρκα και οστά στο εγχείρημά του;
Δεν είμαι σε θέση να δώσω συμβουλή, εκτιμώ ωστόσο ότι θα πρέπει το ελληνικό σύστημα να δημιουργήσει τις κατάλληλες υποδομές ούτως ώστε οι καλές ιδέες να φτάνουν στο παγκόσμιο χρήμα: στην Παγκόσμια Τράπεζα, σε επενδυτές στην Wall Street, σε funds κτλ.
- Εκτιμάτε ότι οι start up επιχειρήσεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν "κλειδί" για έξοδο από την κρίση;
Οι start ups δεν είναι πανάκεια. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν ωστόσο συστατικό στη λύση. Αν συγκρίνετε το Ισραήλ του 1995 με την Ελλάδα του σήμερα, το Ισραήλ ήταν σε πολύ χειρότερη κατάσταση. Είχαμε τεράστιο πληθωρισμό, υπέρογκο δημόσιο χρέος, υψηλά ποσοστά ανεργίας. Σήμερα η εικόνα μας είναι τελείως διαφορετική. Οπότε, δεν θα πρέπει να χάνετε την ελπίδα σας. Θα πρέπει απλά να τροφοδοτείτε τα στοιχεία εκείνα της οικονομίας τα οποία μπορούν να σας βγάλουν από την κρίση. Και εκτίμησή μου είναι πως οι Έλληνες είναι και έξυπνοι και ευφυείς. Με μεγάλες προοπτικές. Δεν χρειάζεται 30 χρόνια για παράδειγμα για να δει κανείς αποτελέσματα.
